Geef je kind vleugels

Koning Minos van Kreta houdt Daedalus en zijn zoon Icarus gevangen. Maar dan bedenkt Daedalus een manier om te ontsnappen met vleugels van een houten raamwerk, waarop hij veren met was heeft vastgezet. De wijze vader waarschuwt zijn zoon niet te laag te vliegen – de vleugels zouden door het zeewater te zwaar kunnen worden –, maar ook om niet te hoog te vliegen, omdat dan de zon de was zou kunnen laten smelten. De jonge Icarus is echter roekeloos. Nu hij kan vliegen, gaat hij hoger en hoger, totdat de was smelt en hij dodelijk neerstort in de Egeïsche Zee.

De Kleine icarus

Filip Lietar is directeur van daltonschool De Kleine Icarus in Gent. Zo’n twaalf jaar geleden bedacht hij de naam voor de school. “Het is de kleine Icarus!”, antwoordt Filip op de vraag of het mythologische verhaal over Icarus niet staat voor de afstraffing van hoogmoed en overdreven zelfvertrouwen. “Voor mij staat de kleine Icarus ervoor dat we kinderen de vrijheid moeten geven om hun vleugels uit te slaan. Niet op een onbezonnen, hoogmoedige wijze, maar op een manier die past bij wat we in het daltononderwijs nastreven: om kinderen op een volwassen manier in de wereld zetten als fearless human beings.”

Een telg uit een onderwijsfamilie

Filip Lietar is geboren in 1957 in het plaatsje Kluisbergen aan de voet van de Vlaamse Ardennen. Hij genoot als kind van de natuur, bouwde vlotten waarmee hij het water op ging, luisterde naar leeuweriken en observeerde muskusratten. Lietar had vrijzinnige ouders. Ze werkten in het onderwijs en gaven hem de ruimte om ondernemend te zijn en zijn eigen plan
te trekken. Dat heeft hem gevormd. Hij maakte in het leven eigen keuzes, volgde niet de manieren, die anderen dicteerden. Toch vindt Filip dat hij een braaf jongetje was. “Ik ben mijn ouders gevolgd, heb ook gekozen voor het onderwijs, heb zelfs op dezelfde opleiding gezeten als mijn vader.”

De oude oefenschool van de ledeganck

De school waar Filip werkt, is de voormalige oefenschool van de kweekschool De Ledeganck in Gent. Het is een gebouw uit het eind van de negentiende eeuw in hartje Gent.

Filips vader zat hier in de Tweede Wereldoorlog op het internaat en ook Filip volgde hier zijn onderwijzersopleiding. Nu werkt hij dus op de oude oefenschool van de onderwijzersopleiding.

“Ik had gesolliciteerd als directeur op een groene school, maar eindigde als tweede op de voorkeurlijst. De oude directeur van de oefenschool uit Gent was nummer één. Mij werd daarop, min of meer als troostprijs, zijn plekje op de oude oefenschool aangeboden.”

Filip ging akkoord en begint zo’n vijftien jaar geleden een flinke vernieuwing van de school. “Toen ik er kwam, telde de school nog 63 kinderen. Als dat onder de 60 zou zijn gedaald, was het een kwestie van afbouwen geweest.”

Filip voerde intakegesprekken met de zittende leraren. Het werd hem al snel duidelijk dat wilde de school weer groeien, ze van het stempel van een zorgschool met veel zorgleerlingen af moesten komen. De school had ook een nieuw profiel nodig.

“In de buurt zijn twee goede freinetscholen”, stelt Filip. En hoewel er veel moois te zeggen is over freinet onderwijs, was het Filip duidelijk dat dit profiel minder goed paste bij het lerarencorps op zijn school.

“Ik heb toen contact gehad met een Nederlandse daltonschool in Prinsenbeek bij Breda. De directeur daar, Roel Wessels, heeft me kennis laten maken met het daltononderwijs. Het idee achter deze methodeschool sprak me aan. Dalton staat voor een haalbare en realistische, flexibele onderwijsvorm, waarbij we kinderen opvoeden tot actieve, zelfstandige en ondernemende mensen, die zich verantwoordelijk en sociaal leren opstellen. Dat sprak ons erg aan.”

Meer dan de eindtermen

Ruim tien jaar geleden wordt de oude oefenschool in Gent een daltonschool. “De keuze voor daltononderwijs was ook ingegeven vanwege het feit dat we meer wilden doen dan taal, lezen en rekenen,” stelt Lietar. “Het is geweldig om samen aan thema’s en projecten te werken. We hebben bijvoorbeeld in 2012 in het Museum voor Schone Kunsten in Gent een tentoonstelling gehouden met werk van onze kinderen over het thema Vliegen tot de Hemel. Vorig jaar hebben we een theateruitvoering gehouden over Shakespeare. En in maart wordt er een verhalenwandeling door de wijk georganiseerd met professionele verhalenvertellers. Het zijn voorbeelden van het idee dat onderwijs vormend kan zijn en dat je bij ons op school samen leert en samen leeft.”

Daltonnetwerk West-Vlaanderen

Lietar is een van de initiatiefnemers van het Daltonnetwerk in West-Vlaanderen. “Inmiddels zijn in deze regio zo’n 15 scholen lid van het netwerk, scholen uit het primair, maar ook uit het secundair. We hebben elkaar veel te vertellen en wisselen informatie uit!”

De koppeling met ideeën van andere methodescholen

“Het mooie van dalton is toch vooral dat je flexibel kunt zijn. We voelen ons dan ook vrij om de daltonideeën van vrijheid, zelfstandigheid en samenwerken te combineren met ideeën van de Leefschool en – in het onderwijs aan de jongste groepen – met ideeën van Reggio Emilia.”
“De Leefschool is een vorm van methodeonderwijs dat momenteel in Vlaanderen veel in de belangstelling staat”, stelt Lietar. “Het gaat erom de school een plek te laten zijn om te leren en te experimenteren, maar vooral om te leven. We vinden dat het een gezellige omgeving moet zijn met veel groene speelruimte, waar kinderen zich goed in hun vel moeten voelen en kunnen leren door ervaren. Pas dan is er ruimte om de eigen talenten en die van anderen te ontdekken en samen de wereld te exploreren. Het idee van de Leefschool past prima bij dalton. Het is zelfs erg dalton! En de Reggiobenadering voor de jongste kinderen past daar ook goed bij.” Het is een aanpak die wat explicieter aandacht schenkt aan het spelenderwijs, natuurlijk en zelfontdekkend leren en dus kinderen uitdaagt om zelf te onderzoeken en te experimenteren. De school en het materiaal moet kinderen inspireren tot het doen van ontdekkingen en tot het vormgeven van eigen ideeën. “Het klinkt misschien wel als van verschillende walletjes eten,” stelt Lietar, “maar dat is juist het mooie van dalton! Dat dat kan!”

De goede vader

“Het beeld van Icarus fascineert me!”, stelt Filip. “Ik ga wel eens paragliden en vind het een geweldige ervaring om te vliegen! Icarus staat voor mij voor gretig en leergierig zijn en ook wel een beetje competitief zijn, de beste willen zijn.

En daar staat dan Daedalus tegenover. Hij is de leraar. Ik zie hem een beetje als een tovenaar, maar ook als ‘een goede vader’! Voor mij moet een daltonleraar iemand zijn die kinderen laat vliegen. En dus niet iemand die een kind dat wil vliegen, kortwiekt. Maar tegelijkertijd moet die leraar zo’n kind ook beschermen om niet te crashen! Die dualiteit in ons beroep is prachtig. Te sterk gestuurd onderwijs, dooft immers uit!”