Pilot nieuwe visitatie

14 februari 2018 1721 views

De afgelopen jaren is binnen de NDV vanuit een brede discussie een hernieuwde visie op ‘dalton’ geformuleerd, waarbij zes kernwaarden zijn onderscheiden. Na te zijn vastgelegd in de algemene ledenvergadering (maart 2012) kon deze nieuwe visie vertaald worden naar een nieuw visitatiekader. In de eerste helft van het schooljaar 2013-2014 heeft een drietal visitaties plaatsgevonden volgens de nieuwe opzet. In dit artikel bespreken we kort de visie op ‘dalton’, de vertaling daarvan in de nieuwe opzet van de visitatie en de ervaringen op de drie scholen.

Visie op daltononderwijs

In het stuk Daltonidentiteit met als subtitel ´Leren is werken, zelfstandig en samen´ (maart 2012) beschrijft de NDV haar visie op dalton nu en in de toekomst. Er worden zes kernwaarden onderscheiden: naast de oude ‘pijlers’ (1) vrijheid in gebondenheid / verantwoordelijkheid en vertrouwen, (2) samenwerken en (3) zelfstandigheid, worden drie nieuwe kernwaarden onderscheiden: (4) effectiviteit / doelmatigheid, (5) reflectie en (6) borging. Deze zes kernwaarden zijn niet allemaal gelijksoortig, of van gelijke orde.
In het hier afgebeelde model, dat voor het eerst werd gepresenteerd tijdens de startbijeenkomst van de pilot visitatiegroep, zien we de samenhang tussen verschillende kernwaarden.
Effectiviteit: de hoofddoelstelling van dalton is Parkhursts ‘fearless human being’, de mens zonder vrees, die zich verantwoordelijk weet en voelt en die deze verantwoordelijkheid ook aankan. Het gaat om rendement op het terrein van onderwijsopbrengsten EN op het terrein van persoonlijkheidsontwikkeling. In de daltonvisie gaan we ervan uit dat het werken aan deze persoonlijkheidsontwikkeling in belangrijke mate bijdraagt aan hogere schoolresultaten. Een daltonschool anno nu heeft ook nauwkeurig beschreven welke doelen ze precies wil halen qua persoonlijkheidsontwikkeling: wat kun je van onze leerlingen verwachten eind groep 2, eind groep 4, et cetera, ten aanzien van zelfstandigheid, vrijheid / verantwoordelijkheid, samenwerking en reflectie?
Efficiency: een daltonschool probeert zo efficiënt mogelijk aan haar doelen te werken en onderwijsleertijd, middelen en instructie zo efficiënt mogelijk en op maat inzetten; zelfstandig werken als het kan, samenwerken als dat wenselijk is. Een daltonschool leert haar leerlingen steeds meer verantwoordelijkheid te dragen voor het eigen leer- en ontwikkelingsproces. En daarvoor is het noodzakelijk dat een leerling leert reflecteren op zijn eigen leerproces en leerresultaten en op zijn eigen persoonlijkheidsontwikkeling. De basis voor dit alles is vertrouwen, een situatie, waarin de leerling echte verantwoordelijkheid krijgt en waarin ook gevraagd wordt verantwoording af te leggen over wat hij gedaan heeft met het in hem gestelde vertrouwen.
In deze visie op dalton leert een leerling steeds meer zichzelf aan te sturen (zelfregulatie) en wordt ‘ownership’, of zelfs ‘leadership’ van de leerling steeds belangrijker. Hierbij speelt de nieuwe kernwaarde reflectie een sleutelrol.

Een nieuwe benadering van visiteren

We zien dat op leerlingniveau zelfsturing en reflectie steeds belangrijker worden. Met dat beeld voor ogen bleek ook het oude visitatiemodel niet langer houdbaar. Niet alleen omdat het aantal van drie pijlers is uitgebreid naar zes kernwaarden, maar vooral, omdat in de visie van de NDV de eigen verantwoordelijkheid steeds groter wordt. Immers, in het oude visitatieformat wordt de school langs de maatlat van een set indicatoren gelegd en beoordeelden de visiteurs of de school in voldoende mate aan de eisen zoals vastgelegd in deze indicatoren, voldeed.
Afgelopen jaar vonden visiteurstrainingen steeds plaats onder de titel ‘No method, no system’. Kern van de nieuwe visitatieopzet is dat de school zelf beschrijft op welke eigen, zelfgekozen manier zij vormgeeft aan de kernwaarden van dalton en hoe zij zelf op de eigen werkwijze reflecteert.
Voor de visiteur betekent dit dat hij de school binnenkomt met een open blik; het is niet van belang of de school een blokje, een kaartjesboog of wat dan ook gebruikt, maar de visiteur kijkt naar de bedoelingen: hoe zorgt de school dat de leerling steeds zelfstandiger wordt? En wat is daarbij de relatie met uitgestelde aandacht? De visiteur beoordeelt of de keuzes van de school aansluiten bij de bedoelingen van de zes kernwaarden en controleert vervolgens ook, tijdens de visitatiedag, of de school doet wat ze in de aangeleverde stukken zegt.

Daltonboek en visitatieverslag

De belangrijkste bestanden bij de voorbereiding van de visitatie zijn het daltonboek en het visitatieverslag. In het daltonboek beschrijft de school haar visie, haar werkwijze en de geplande ontwikkelpunten voor de komende jaren. Het visitatieverslag is dan ook aanmerkelijk veranderd. De school wordt gevraagd op de zes kernwaarden te reflecteren, bijvoorbeeld hoe er gewerkt wordt aan de kernwaarde vrijheid op leerling niveau, op leerkrachtniveau en op schoolniveau. Bij elk niveau is een aantal indicatoren opgenomen. Deze indicatoren zijn geen meetlat, maar een poging de school enig idee te geven in welke richting gedacht kan worden bij de invulling van het veld evaluatie school. Maar eigen invullingen zijn zeker mogelijk.
Na de visitatie zal het visitatieteam onder het kopje bevindingen visitatieteam aangeven of de beschreven werkwijze in voldoende mate voldoet aan de bedoelingen van de zes kernwaarden, of ze dit in voldoende mate in de school terugziet en of ze het eens is met de reflectie van de school.

De eerste ervaringen

In de herfst van 2013 zijn De Eloy in Ugchelen, de Theo Thijssen in Boven Pekela en de Sint Jorisschool in Borculo als eerste scholen gevisiteerd op basis van de nieuwe visitatieopzet. Een pilotgroep van zeer ervaren visiteurs volgt de ontwikkelingen en probeert lering te trekken uit de ervaringen.
Er is een bescheiden onderzoek gedaan naar de ervaringen van visiteurs en betrokken directeuren en daltoncoördinatoren. Opvallend was dat alle geënquêteerden uitermate enthousiast waren over het nieuwe visitatiekader.
Alle geënquêteerden gaven aan zeer ‘tevreden te zijn over het verloop van de visitatie’ Ook de vraag: ‘Ziet u de pilotversie van de visitatie als een verbetering ten opzichte van de eerdere visitatieopzet?’ leverde een 100% positieve score op. Eén van de visiteurs lichtte toe: ‘Wat ik goed vind is dat de school van te voren moet nadenken wat ze de afgelopen periode qua dalton hebben gedaan en dat ze kunnen aangeven wat er nog staat te gebeuren (ontwikkelpunten)’. Een reactie van één van de scholen was: ‘De veranderde manier van visiteren heeft voor ons als school een grote meerwaarde. We zien dit echt als een kwaliteitsslag.’
Wat voor de scholen moeilijk bleek, was de afstemming tussen wat er staat in het daltonboek en wat beschreven wordt in het visitatieverslag. In het daltonboek staat beschreven wat je doet (en van plan bent te doen); de visitatie is een reflectie op wat je doet (en van plan bent te doen). De directeur van een school besloot zelfs na afloop van de met een goed resultaat afgesloten visitatie om het complete visitatieverslag te herschrijven.

Visiteur Betty Veenendaal in gesprek met leerlingen tijdens de visitatie. Beeld: Sint Jorisschool, Borculo

Pilotgroep van ervaren visiteurs

In de pilotgroep van ervaren visiteurs werden enkele leerpunten geformuleerd:
– De visiteur po zal bij de voorbereiding van een visitatie altijd eerst het daltonboek bestuderen en daarna pas de reflectie in het visitatieverslag bestuderen. Men zal de school vooraf ook vragen selectief te zijn met het aantal bestanden dat wordt aangeleverd.
– Bij elke kernwaarde zijn indicatoren geformuleerd. Deze kernwaarden werden op sommige scholen als steun ervaren –‘Erg prettig, ideale kapstok!’ –, op andere scholen werden ze eerder als belemmerend ervaren – ‘Het geeft houvast maar het kan ook je gedachtegang beperken’ en ‘Doordat er vragen boven staan ben je geneigd deze vragen te beantwoorden. Hierdoor mis je een heleboel andere zaken die zeker van belang zijn om te vermelden.’

– De belangrijkste vraag uit de evaluatie was: ‘De visitatie in de nieuwe opzet is eigenlijk een grote zelfevaluatie, een reflectie op het huidige daltongehalte van de school en haar ontwikkelpunten. Nog voordat de visiteurs bij u op bezoek kwamen: wat is de waarde van dit reflectieproces geweest voor de school?’
De reacties vanuit de deelnemende scholen waren uitermate positief:
‘De waarde zit hem in de ontdekking dat je op zowel school-, team- als kindniveau helder krijgt waar we staan. Een beknopte analyse die als doel heeft de toekomst met nieuwe impulsen en uitdagingen in te gaan!’
En:
‘Allemaal weer met de neuzen dezelfde kant op…’

Het blijkt, dat het nieuwe visitatieverslag eigenlijk alleen maar als team ingevuld kan worden in een soort gezamenlijke reflectie:
‘De gehele voorbereiding kost tijd! Hier ben je niet met een paar weken mee klaar!’ Scholen die hier nog aan moeten beginnen moeten zich dit goed realiseren, zeker wanneer er nog geen Daltonboek klaar/up to date is.’

Dit proces kost veel tijd, maar deze gezamenlijke verantwoordelijkheid levert ook veel op:
‘Door deze manier van visiteren is het voor ons een echt teamgebeuren geweest.’

Dit teamgebeuren leidde bij de Sint Jorisschool tot het toevoegen van een tweetal extra paragrafen: (1) waar ben je trots op als school? en (2) ontwikkelingen. Deze aanvullingen bleken een verrijking voor het visitatieverslag. In de pilotgroep is naar aanleiding hiervan afgesproken bij een visitatie vanaf nu ook echt te kijken naar mooie of unieke parels: doel is deze uiteindelijk te delen met het veld (tekstje, foto’s, bestanden) via bijvoorbeeld publicatie op de website van de NDV.

– De nieuwe wijze van visiteren vraagt veel van de school en veel van de visiteurs. De visiteur moet niet uitgaan van de beschreven indicatoren, noch de eigen stokpaardjes, maar moet feedback en aanbevelingen geven vanuit de door de school beschreven invulling van dalton en de algemeen gedeelde bedoelingen van de kernwaarden.
Als de zelfevaluatie door de school goed is geweest, kan het heel goed zijn dat de aanbevelingen overeenkomen met de door de school zelf geformuleerde ontwikkelpunten en in ieder geval niet als een verrassing komen.
De pilotgroep realiseerde zich terdege, dat de visiteur moet proberen enerzijds het kader van de school als leidraad voor de visitatie te nemen, maar dat anderzijds een bredere daltonblik dan het daltonboek en de schoolreflectie wenselijk blijft.
Een aanbeveling kan een school ook helpen een blinde vlek te verkennen en/of een nieuwe richting in te slaan.

Tot slot

In het voorjaar wordt een grotere groep scholen volgens de nieuwe opzet gevisiteerd. Evaluaties en ervaringen van betrokken scholen en visiteurs worden in juni in de pilotgroep besproken en zullen zonder twijfel leiden tot verdere verbetering van het visitatietraject, waarover tot nu toe allen, die er mee te maken hebben gehad, zeer tevreden waren:
‘De veranderde manier van visiteren heeft voor ons als school een grote meerwaarde. We zien dit echt als een kwaliteitsslag’

En:
‘Wij hebben genoten van een geweldige visitatiedag, de wijze waarop was ontspannen en prettig. Nogmaals dank!’

Dank voor de inbreng en evaluaties van de pilotgroep en de betrokken visiteurs en vooral van de pilotscholen De Eloy in Ugchelen, de Theo Thijssen in Boven Pekela en de Sint Jorisschool in Borculo.

In het verlengde van de visitatie is aan een collega van de Eloyschool gevraagd één van zijn ‘parels’ te presenteren tijdens het daltoncongres.