In maart 2015 heb ik als observant meegelopen met een daltonvisitatie voortgezet onderwijs in Alkmaar. Ik had vooraf de globale vragen: hoe kijkt een visitatiecommissie? Welke overeenkomsten en verschillen zijn er met de inspectie? Kan de inspectie de gegevens van een visitatie voor haar eigen onderzoek gebruiken en zo ja hoe?
Om te starten met overeenkomsten: de inspectie heeft een opdracht die vergelijkbaar is aan die van een visitatiecommissie: in principe een gelijksoortige opdracht, namelijk om te kijken of de school aan de normen voldoet die zijn afgesproken. De visitatiecommissie van de Nederlandse Dalton Vereniging kijkt met name naar de realisering van de visie en de uitgangspunten van het daltononderwijs en gebruikt daarvoor een eigen kader. De inspectie heeft een wettelijke taak en kijkt of de school voldoet aan de ondergrens van goed onderwijs. Om dit te bepalen zijn in samenspraak met het onderwijsveld indicatoren en normen vastgelegd. Deze zijn voor alle scholen gelijk, ongeacht de onderwijskundige visie van een school.
De uitkomst van een onderzoek is belangrijk voor een school. Zowel bij de daltonvisitatie als het inspectiebezoek leiden kritische opmerkingen tot verbeteracties. Een oordeel (zeer) zwak, evenals het niet verlengen van de daltonlicentie trekt een zware wissel op de school. Tijdens de visitatie heb ik ervaren dat de commissie zich hiervan bewust is, precies zoals de inspectie zich dat realiseert bij een onderzoek. Ook bij een bezoek met een positieve uitslag (zoals in Alkmaar) is duidelijk dat de school haar voordeel doet met een kritische blik van buiten.
De werkwijze van de visitatiecommissie en de inspectie komt overeen in zoverre dat er gesprekken zijn met vertegenwoordigers van alle geledingen en dat er lesbezoeken zijn. De visitatiecommissie bestaat uit tien personen, die de dag voor de visitatie bij elkaar komen en een eerste hypothese maken op basis van de geleverde stukken. Ze verdelen de taken voor de visitatiedag. De kernwaarden van daltononderwijs (zelfstandigheid, verantwoordelijkheid, samenwerking en reflectie) worden op leerling-, leerkracht- en schoolniveau in kaart gebracht met het zogenoemde zestienveld. Het bezoek leidt tot aanbevelingen voor de school. De regelmatige (korte) overlegmomenten van de commissie gedurende de dag bepalen de beeldvorming die aan het eind van de dag leidt tot een voorlopige conclusie en terugkoppeling aan de school.
De zelfevaluatie en eerdere visitiatierapporten spelen een belangrijke rol tijdens de visitatie. Daardoor is er een duidelijke doorgaande lijn van het ene bezoek naar het volgende zichtbaar. Dit is anders bij inspectiebezoeken. Alleen wanneer een school in een zogenoemd verbetertraject zit, zijn bezoeken aan elkaar gekoppeld; meestal echter staan ze los van elkaar.
De inspectie maakt op dit moment nog beperkt gebruik van zelfevaluaties. In het toezicht 2020, waar op dit moment pilots voor worden uitgevoerd, zullen zelfevaluaties een grotere rol spelen.
Met veel belangstelling heb ik het proces van de visitatie gevolgd en ik heb veel waardering voor de commissie die zorgvuldig, professioneel en collegiaal samenwerkte. Ik zag ze als een groep mensen die als critical friends een meerwaarde vormde voor de bezochte school. Bij elkaar in de keuken kijken is leerzaam. Dat geldt voor scholen, leraren, de daltonvereniging en de inspectie.
Auteur: Rikky Dekkers is inspecteur voortgezet onderwijs
Beeld: Martijn Bakker