Van compliment tot trotsmoment

Een goed cijfer? Een sticker? Een complimentje? Allemaal heel erg leuk maar… Moet dat de drijfveer zijn waarom leerlingen hun werk goed doen? Ikzelf, na een onderzoek, en met mij veel deskundigen, denken daar anders over. Een leerling gaat hard werken wanneer hij of zij eigenaarschap voelt, zo blijkt uit divers onderzoek.

Maar wat is eigenaarschap precies? En hoe creëer en stimuleer je een gevoel van eigenaarschap bij leerlingen op de basisschool? Dat heb ik onderzocht op een daltonbasisschool tijdens de minor Vernieuwingsonderwijs. In dit artikel ga ik u antwoord geven op bovenstaande vragen en bespreek ik het belang van eigenaarschap voor daltonscholen. Tot slot geef ik suggesties voor in de praktijk.

Definitie van eigenaarschap

Eigenaarschap houdt in dat een leerling zich eigenaar voelt van zijn eigen werk. De leerling wil de stof leren omdat hij het nut ervan inziet. De wat oudere leerling wil bijvoorbeeld iets leren omdat het verband houdt met zijn toekomstplannen. Jongere kinderen vinden de stof vaak vanuit zichzelf al interessant: ze willen de wereld snappen of ze willen iets zelf kunnen. Niet alle kinderen hebben die nieuwsgierigheid van nature, maar als ze dat wél hebben, moet de school het blijven prikkelen. Voor leerlingen die minder leergierig zijn, is het belangrijk dat de docent zoekt naar triggers om toch een gevoel van eigenaarschap te laten ontstaan. Een onderzoekende houding moet hiervoor gestimuleerd worden (Markusse, et al., 2014).
Een bijzondere vorm van eigenaarschap is het gedeelde eigenaarschap. Dit houdt in dat meerdere personen zich eigenaar voelen van één taak. Dat betekent dat zij kunnen samenwerken en gedeelde verantwoordelijkheid voelen voor het eindresultaat. Vertrouwen in elkaar is daarbij essentieel (KPC groep, 2010).

Maar hoe merkt men nou aan de leerlingen dat er eigenaarschap wordt ervaren? Wanneer een leerling zich eigenaar voelt van de taak zal hij zich nieuwsgierig opstellen en ontdekkend te werk gaan om het antwoord op de vraag te vinden. Hij vertoont dan ook eigen initiatief en kijkt kritisch naar zijn eigen handelen. Wanneer er eigenaarschap is, zullen er betere resultaten behaald worden en het kan zelfs leiden tot minder gedragsproblemen (Bootsma, 2014).

Belang voor dalton

Eigenaarschap kan op meerdere manieren worden gekoppeld met de idealen van het daltononderwijs. ‘Vrijheid in gebondenheid’ is de pijler die er het meest mee samenhangt. Wanneer leerlingen vrijheid krijgen met begeleiding van de docent, voelen ze zich leider van hun eigen leerproces.
Als de docent zich opstelt als coach wordt de zelfstandigheid gestimuleerd en zal de leerling op een natuurlijke wijze de gewoonte ontwikkelen om zijn eigen problemen zelf aan te pakken en er oplossingen voor te zoeken. Op daltonscholen wordt veel gebruik gemaakt van een planner. Ook deze zet aan tot een gevoel van eigenaarschap. Een leerling kan er zelf een indeling mee maken wanneer hij aan welke taak gaat werken en hoe lang hij hiervoor nodig heeft. Zulke vrije keuzes bevorderen het gevoel van eigenaarschap.
Als een leerling eigenaarschap voelt voor zijn taak, vertoont hij geen vluchtgedrag en besteedt hij de lestijd effectief. Als dan ook nog de resultaten omhoog gaan, wordt er aan de pijler ‘effectiviteit’ ruimschoots voldaan (Nederlandse Dalton Vereniging, 2014).

Eigenaarschap in de praktijk

Tijdens de minor Vernieuwingsonderwijs heb ik onderzoek gedaan naar de manier waarop een gevoel van eigenaarschap gecreëerd kan worden bij de leerlingen. In een publicatie van de KPC-groep wordt gezegd dat er verschillende mogelijkheden zijn, die in combinatie eigenaarschap opleveren. Wanneer leerlingen zich eigen leider voelen, verantwoordelijkheid mogen nemen, kunnen kiezen, kunnen plannen, zichzelf kunnen sturen, feedback mogen geven en kunnen ontvangen, zullen zij zich eigenaar van hun taak voelen. Dat is in de praktijk nog niet zo gemakkelijk te realiseren en het vraagt veel van de coachende docent.
Er zijn kleine praktische ingrepen mogelijk in de dagelijkse gang van zaken in de klas, die eigenaarschap bij leerlingen kunnen versterken. In mijn onderzoek heb ik er een aantal in de praktijk gezien en besproken. Alle ideeën komen erop neer dat leerlingen keuzes mogen maken en inspraak krijgen bij wat ze leren, hoe ze leren en waarom ze iets leren (Markusse, et al., 2014).

portfolio

Het inzetten van een leerlingenportfolio is een prachtmiddel om leerlingen eigenaar te maken van hun werk en hun ontwikkelingen. In dit portfolio kan onder andere plek zijn voor foto’s, doelen, resultaten en meningen van de leerlingen. Leerlingen zullen trots worden op hun eigen vorderingen en ontwikkelingen. Zo’n trotsmomentje is meer waard dan de mooiste sticker van de juf.

knusse hoekjes

Daarnaast kan een school plekken inrichten waar leerlingen zichzelf kunnen terugtrekken om zichzelf te ontwikkelen. Een voorbeeld van zo’n plek is een boekenhoek. Wanneer daar boeken open liggen met mooie plaatjes en lekkere kussens om in te lezen, zal dat motiverend werken om te leren lezen. Een ander voorbeeld is de thematafel waarvoor leerlingen zelf het onderwerp kunnen kiezen en spulletjes voor mee kunnen nemen.

lokaalbeheer

Ook wanneer de klassenorganisatie deels overgelaten wordt aan de leerlingen, kan er gevoel van eigenaarschap voor het lokaal ontstaan. Zo kan de inrichting besproken worden en de regels samen vastgesteld. Leerlingen zullen beter voor het materiaal gaan zorgen op deze manier en elkaar aanspreken op hun verantwoordelijkheid (Koenderink, z.j.).

vrije taken

Een laatste idee dat ik op een school gezien heb is de vrije ruimte in de planner. Leerlingen kregen per week twee uur om zichzelf te ontwikkelen. Hiervoor moesten ze een plannetje schrijven waarin o.a. doel, motivatie en benodigdheden staan. De leerling ging met de docent in gesprek om te bekijken hoe de tijd zinvol gevuld kon worden met leerstof die rechtstreeks voortkwam uit motivatie en interesse van de leerling.

Complimenten en eigenaarschap

Kijkend naar alle pluspunten van eigenaarschap, vraag ik me af waarom niet elke school hier meer nadruk op legt, vooral als we bedenken hoe kleine aanpassingen in de school er al aan kunnen bijdragen. Tegenwoordig heeft elke school aandacht voor adaptief onderwijs, zelfstandig leren en opbrengstgericht werken. Eigenaarschap mag in dit lijstje, vooral op een daltonschool, echt niet ontbreken. Zonder complimenten kunnen we niet, maar streven naar eigenaarschap is in de kern veel belangrijker.

Literatuur

Bootsma, M. (2014). Eigenaarschap als kernelement; onderwijs op Het Koraal. JSW, (7), 12-15.
Koenderink, T. (z.j.) Training Beleid Talentonderwijs 8: Eigenaarschap. Geraadpleegd op: 24-3-14 van: https://www.youtube.com/watch?v=RcxrpyrsvLQ
KPC groep, (2010). Gedeeld eigenaarschap: zet mensen in beweging. Geraadpleegd op: 24-3-14 van: https://www.youtube.com/watch?v=Q99DtgHSqbU
Nederlandse Dalton Vereniging, (2014). Kernwaarden. Geraadpleegd op: 20-3-14 van: http://www.dalton.nl/daltononderwijs/kernwaarden
Markusse, A. & Prinsen, L. (2014). Stimulerende middelen voor een onderzoekende houding. Volgens Bartjens, (33) , 4.

Auteur en Beeld: Anke van den Broek is deze zomer als daltonstudent afgestudeerd aan pabo Arnhem (HAN).