De reflectietaart

Hoe kun je door het stellen van ik-doelen de sociale veiligheid vergroten? Met die onderzoeksvraag gingen in september 2015 drie scholen en een docent van Saxion aan de slag. In het kader van het project Versterking Samenwerking (Versa) was er de mogelijkheid om gedurende twee jaren onderzoek te doen, een product te ontwikkelen en deze te testen in de praktijk.

Ik-doelen formuleren

We begonnen met een brainstorm, flaps en veel verschillende ideeën. Er werd gelezen en gepraat, al snel kwamen we tot de conclusie dat gedrag positief beïnvloed wordt door een gevoel van autonomie, betrokkenheid en competentie. We leerden dat het opstellen van een goed ik-doel lastiger is dan je denkt. We ontdekten dat we eigenlijk een stap eerder moesten starten. Hoe kom je tot het opstellen van een goed ik-doel. Uit alle overleggen kwam tenslotte de reflectietaart.

De reflectietaart

Wat is een reflectietaart? Een reflectietaart is een getekende taart op papier die verdeeld is in (taart) punten. Elke punt of een aantal punten vertegenwoordigt onderwerpen die het gedrag beïnvloeden. Doordat de scholen die aan het begin van dit project samenwerkten daltonscholen zijn, kwamen als vanzelfsprekend de kernwaarden van dalton in de reflectietaart terug. In elke punt van de taart staat een stelling. Wanneer de leerling de taart gaat invullen kleurt hij elke punt in. Begonnen wordt in het midden van de taart en de leerling bepaalt zelf voor hoever een punt ingekleurd wordt. Denkt de leerling dat hij deze vaardigheid maar een beetje beheerst dan wordt een klein stukje ingekleurd. Denkt de leerling dat een vaardigheid beheerst wordt dan wordt de hele punt gekleurd en alle vormen daar tussen. Nadat alle punten ingekleurd zijn, volgt er een reflectiegesprek.

Reflectiegesprekken met de reflectietaart

Reflectiegesprekken worden in kleine groepjes van 5 à 6 leerlingen gevoerd. Door medeleerlingen hierbij te betrekken komen andere invalshoeken en inzichten aan de orde. De leerlingen reageren op elkaar, ondersteunen elkaar en bewijzen af en toe het tegendeel van wat een andere leerling vindt. Voor deze fase hebben we vragen ontwikkeld die zowel door de leerlingen als door de leraar ingezet kunnen worden. Dit om te helpen vragen te stellen die meer diepgang hebben en die leiden tot betere antwoorden. Bij het uitproberen van de taart en de reflectiegesprekken kwamen we tot de conclusie dat het formuleren van de vraagstelling van groot belang is. De vraag ‘waar ben je niet goed in?’ geeft gelijk een waardenoordeel. Dat is niet de bedoeling. Een vraag als ‘wat wil je verbeteren?’ gaf veel meer uitdaging, ruimte en vertrouwen.

Doelen om aan te werken

Daarna bepaalt de leerling zelf aan welke taartpunt gewerkt gaat worden. Dit kan een punt zijn die weinig kleur heeft, maar dat is echter niet noodzakelijk. Sommige punten vinden bepaalde leerlingen minder belangrijk. Zij kunnen goed aangeven waarom zij hier weinig gekleurd hebben, maar op het zelfde moment dat dit voor hen niet belangrijk is. Door een eigen keuze te maken uit een van de taartpunten wordt de leerling structuur geboden, tegelijkertijd keuzevrijheid om voor een eigen doel te gaan. Dit verhoogt de motivatie. Het doelenformulier wordt ingevuld, de omschrijving van de taartpunt zoals die in de reflectietaart staat. Dan een specifieke omschrijving wat wil je aanpakken, dan wat en/of wie heb je daarvoor nodig, wat ga je doen en tenslotte wordt een doel geformuleerd, hoe ziet het eruit wanneer ik mijn doel bereikt heb. Het opstellen van doelen ging makkelijker met de taart in handen in vergelijking met de keren dat zij het uit hun hoofd deden. De doelen worden al snel gerichter, meer geschreven naar een echte ontwikkeling, worden duidelijker omschreven en vooral het zichtbaar maken van hoe het doel eruit ziet geeft leerlingen een richting waar ze naartoe willen. In de wekelijkse reflectiegesprekken die volgen komt steeds het doel ter sprake en op welke manier er aan gewerkt is. Hoever de leerling zelf vinden dat zij met de ontwikkeling van hun doel zijn en wat er nog moet gebeuren om het te bereiken. Op het moment dat de leerling vindt dat een doel behaald is, wordt hier op een door de leerling zelf gekozen manier bewijs van geleverd. Er wordt bijvoorbeeld gezegd: Ik heb nu zes weken geen ruzie gehad, kijk maar in de mediationmap, hier staan geen gesprekken met mij in, of ik kan nu de tafels tot en met tien, geef mij maar een toets. Nadat het bewijs is geleverd komt de reflectietaart weer op tafel en wordt de desbetreffende taartpunt bijgekleurd met een andere kleur of met een dikke lijn ertussen. Daarna begint het proces opnieuw met een andere taartpunt. Soms leidt dit ertoe dat je als leraar de vraag krijgt ‘Mag ik een stukje van een punt uitgummen, juf?’. Ik was de vorige keer te optimistisch. Ik vind dat ik het niet zo goed kan.’ Leerlingen gaan kritischer naar zichzelf kijken en leren ook dat leren ontwikkelen is, dat je mag zeggen dat je iets nog moet leren en dat je hulp krijgt bij die ontwikkeling. De reflectietaart is een groeidocument dat telkens wordt aangevuld met nieuwe ik-doelen. Door te werken met de reflectietaart heeft de leraar een instrument in handen dat gedrag en onderwerpen die daarbij horen zichtbaar kan maken. Voor de leerling worden abstracte begrippen concreet gemaakt. Wij hebben op de scholen waar we de reflectietaart uitgeprobeerd hebben, de taart eveneens ingezet bij oudergesprekken. Het is mooi om te zien dat ouders hun kind herkennen in de door de leerlingen gekleurde taart. Wij wilden een praktisch instrument ontwikkelen dat leerlingen en leraren helpt om goede ik-doelen te kunnen formuleren. Het is fijn om te zien dat door de reflectietaart abstracte begrippen realistisch worden. Dat hierdoor leerlingen in staat zijn om goed geformuleerde doelen op te schrijven en dat zij zo kunnen werken aan hun eigen ontwikkeling.

Doorontwikkeling

In het laatste stukje van het Versa-traject hebben we de taart doorontwikkeld. Drie scholen zijn zelfs aan de slag gegaan om de taart nog meer in hun eigen school in te passen. Het Roessink heeft het doelenformulier verder ontwikkeld, obs Beekbergen heeft de 7 Habits van Covey hierin verwerkt en De Branink heeft voor vier kernwaarden een taart ontwikkeld. Dit bewijst in onze ogen dat je de taart makkelijk kunt aanpassen aan de eigen school of situatie. Dat het product ruim inzetbaar is en voor doorontwikkeling open staat. De reflectietaart is in samenwerking met pabo Deventer (Saxion) ontwikkeld in het kader van het project Versterking Samenwerking tussen de volgende opleidingsscholen: Obs ’t Roessink (Deventer), ’t Heemde (Almelo), obs Beekbergen (Beekbergen) en odb De Branink (Laren Gld).

Het gehele verslag en materialen zijn te vinden op: www.opleidingscholenstedendriehoek.nl.