Het kan ook anders

Instructie vanuit gedeelde sturing op daltonschool Marimba

De kinderen in groep 6 zitten allemaal met hun neus in de boeken. Het stoplicht staat op rood: de juf mag niet gestoord worden. De kinderen hebben net een instructie over de rekenles gehad en nu volgt de zelfstandige verwerking.

Aan de instructietafel krijgt een groepje kinderen verlengde instructie en begeleide inoefening over de les. Daarnaast staan in deze klas enkele leerlingen bekend als goede rekenaars, maar toch lukt het hen niet om dit rekenprobleem zelfstandig op te lossen.

Niveaugroepen

Aan de hand van wat de kinderen in toetsen en tijdens observaties laten zien, worden ze op veel scholen ingedeeld in drie niveaugroepen: zwak, gemiddeld of sterk. Zo wordt aangesloten bij de behoeftes van de kinderen, kijkend naar wat een kind nodig heeft. Deze werkwijze wordt ook beschreven in het groepsplan. Elke niveaugroep heeft haar eigen doelen en haar eigen methodiek om de doelen te behalen.

Veelal maakt de groepsleerkracht de niveauverdeling. De leerkracht bepaalt wat het kind nodig heeft en geeft hier structuur aan. Dit staat vaak haaks op de visie van veel daltonscholen dat het onderwijs niet alleen maar leerkrachtgestuurd moet zijn. Om een leerling (mede)eigenaar te laten zijn van zijn eigen leerproces, moet hij dit, al dan niet samen met de leerkracht, ook zelf kunnen bepalen. Hij moet zelf in steeds grotere mate de verantwoordelijkheid van dit leerproces dragen.

Instructie

Ook de instructie wordt veelal door de leerkracht ingevuld. De leerkracht bepaalt aan de hand van de niveaus welke en hoeveel instructie een kind nodig heeft. Kijkend naar de instructie wordt er veel gewerkt met het directe instructiemodel (figuur 1). De gehele groep krijgt eerst gezamenlijk instructie, waarna de gemiddelde en sterkere leerlingen zelfstandig verder gaan en de zwakkere leerlingen verlengde instructie en begeleide inoefening krijgen. Aan het eind wordt de groep weer samengevoegd en wordt er gekeken in hoeverre het lesdoel is gehaald. Een prima manier om de zwakkere kinderen te begeleiden. Maar wat doe je met de gemiddelde en sterkere kinderen die ondanks de instructie er zelfstandig niet uitkomen?

 

 

 

 

Uitgestelde aandacht

Binnen het daltononderwijs is de leerkracht niet altijd meteen beschikbaar om je te helpen. Dit wordt uitgestelde aandacht genoemd. Op veel daltonscholen wordt de uitgestelde aandacht visueel gemaakt door het stoplicht. Rood betekent dat de leerkracht niet beschikbaar is en dat je zelf moet proberen je problemen op te lossen. Oranje betekent dat er ook samengewerkt mag worden en dat je een ander dus om hulp kunt vragen. Het stoplicht op groen houdt in dat de leerkracht beschikbaar is om hulp te bieden. Op sommige daltonscholen gebruiken de kinderen hiervoor een blokje met een vraagteken. Bij een vraag zetten ze het blokje op de tafel, zodat de leerkracht weet dat er hulp nodig is.

Het kan ook anders

Hiermee zou het antwoord op de vraag ‘Maar wat doe je met de gemiddelde en sterkere kinderen die ondanks de instructie er zelfstandig niet uit komen?’ opgelost moeten zijn. De kinderen kunnen bij het oranje licht geholpen worden door een ander en bij groen door de leerkracht.

Op daltonschool Marimba in Uden doen ze het anders. De kinderen van groep 7 van deze school plannen aan het begin van de week hun weektaak. De groep is opgedeeld in drie niveaugroepen: de klavertjes, de ruitjes en de hartjes. Voordat de lessen ingepland worden, bekijken de kinderen de rekenlessen in hun boek. Ze proberen te achterhalen wat het doel is van de les. Voor rekenen wordt dit doel op het takenblad bij de taak genoteerd.

De klavertjes krijgen altijd verlengde instructie bij de rekenlessen. Zij vinden het vaak moeilijk om zelfstandig hun rekenproblemen op te lossen. De ruitjes en de hartjes gaan zelfstandig verder na de klassikale uitleg.
Op het bord staat een schema met drie vakgebieden: rekenen, taal en spelling. Bij rekenen staat bijvoorbeeld ‘keersommen’. Tijdens het inplannen van de weektaak loopt een kind naar voren en schrijft met een zwarte stift zijn naam in het vak onder keersommen. Dit kind hoort bij de groep gemiddelde rekenaars, maar heeft tijdens het plannen van de taak zelf ingeschat dat hij de keersommen nog lastig vindt. Door zijn naam op het bord in te vullen, geeft hij aan dat hij verlengde instructie en begeleide inoefening nodig heeft.
Daarna loopt er weer een kind naar het bord. Dit kind pakt een rode stift en schrijft ook zijn naam bij keersommen. Met rood wordt aangegeven dat een leerling dit heel goed kan en hulp aan anderen kan bieden. De leerkracht en deze leerling zullen straks allebei andere leerlingen uitleg geven en helpen bij het oplossen van rekenproblemen bij de keersommen.Ook bij de andere vakgebieden kunnen kinderen hun naam schrijven, inschattend of ze tegen problemen aan gaan lopen, hulp nodig hebben, of hulp kunnen bieden.
In groep 3 van daltonschool Marimba is iedereen hard aan het werk. De leerkracht zit aan de instructietafel. Het stoplicht staat op groen. Ze geeft hiermee aan dat haar ‘instructiewinkel’ geopend is. Af en toe komt een leerling aan de instructietafel zitten. De leerkracht biedt hulp en begeleiding. Wanneer de leerling alleen verder kan, gaat hij weer naar zijn eigen plaats en zelfstandig verder met zijn werk. Op Marimba hebben de kinderen geen leerlingblokje meer. De leerkrachten proberen via de hiervoor beschreven manieren de kinderen verantwoordelijkheid en gelegenheid tot zelfsturing te geven. Door vooraf te bedenken wat ze goed of minder goed kunnen, krijgen de leerlingen steeds meer inzicht in de lesdoelen en kunnen ze een steeds groter deel van hun eigen leerproces bepalen!

Het instructiebord in groep 7. Beeld: Klaske Draaijer

Gedurende de startperiode van het daltononderwijs waren op Marimba veel ´daltontrucjes´ te zien, als houvast voor de manier van werken. Waar het eerst ging om het stoplicht, de leerlingenblokjes, de dagkleuren en de weektaak, gaat het nu steeds meer om het uitvoering geven aan onze daltonvisie. De vraag: ‘Waarom doen we de dingen op Marimba zoals we ze doen?’ staat centraal. De manier van werken, zoals bij het geven van instructie, wordt steeds tegen het licht van de daltonvisie gehouden. Op die manier willen wij ons onderwijs blijven optimaliseren. We blijven in ontwikkeling, want een daltonschool is nooit klaar!

Literatuur

Röhner, R. en Wenke, H. (2004). Dalton-onderwijs. Een blijvende inspiratie. Nieuwegein: Arko Uitgeverij B.V.
Veenman, S. (1998). Leraargeleid onderwijs: directe instructie. In J. D. Vermunt & L. Verschaffel (Red.) (1998), Onderwijzen van kennis en vaardigheden. Onderwijskundig Lexicon, Editie III (pp. 27-47). Alphen aan den Rijn: Samsom.

Auteur: Klaske Draaijer is daltoncoördinator op Marimba, pc school voor daltononderwijs te Uden (0413330165)