Doorleren over dalton

Wat maakt voortgezet onderwijs op een daltonschool nu anders dan op een ‘gewone’ school? Wat zijn dilemma’s voor docenten die starten op een daltonschool? Met deze vragen kwamen vijftig docenten uit daltonnetwerk Westland bij elkaar in Voorburg voor een studiedag voor diegenen die dit jaar of het vorige jaar op een daltonschool zijn gaan werken. De dag werd georganiseerd door de daltoncoördinatoren van de scholen in samenwerking met DaltonDeventer van Saxion in Deventer.

Nooit klaar met leren

‘I kept my feet on the ground and my head out of the clouds… most of the time’, zegt Helen Parkhurst terugkijkend op haar onderwijsloopbaan. Volgens Parkhurst moet je als docent durven dromen over de ideale les of klassensituatie. De soms weerbarstige werkelijkheid zorgt er wel voor dat je met beide benen op de grond blijft staan. ‘Er komt nogal wat op je af op een daltonschool’, meent Paul Hendriks, rector van Dalton Voorburg, in de inleiding. In navolging van Helen Parkhurst moeten docenten op een daltonschool niet alleen hun vakdeskundigheid en hun vaardigheden als pedagoog en didacticus tonen, maar moeten ze vooral authentiek handelen als mens, vanuit de eigen levenservaring. Een daltonschool wil leerlingen ruimte geven om te kunnen leren. Voor docenten is het zoeken: hoeveel ruimte kan ik geven, welke grenzen stel ik? Dit is voor ervaren docenten net zo’n zoektocht als voor nieuwe. Zoals leerlingen moeten reflecteren, een van de nieuwe daltonpijlers, moeten ook docenten voortdurend terugkijken op wat ze doen. Blijven leren van collega’s én van leerlingen is daarbij essentieel.

Verschil met gewoon vo

Op de vraag van Hans Wolthuis (DaltonDeventer) wat daltononderwijs inhoudt, komen de deelnemers al snel op de punten samenwerken, eigenaar zijn van het leerproces, verantwoordelijkheid en differentiatie.
Een docente uit Naaldwijk ziet eigenlijk niet veel verschil met haar vorige school: als je in de afgelopen vijftien jaar de lerarenopleiding hebt gedaan, heb je ruimschoots kennis kunnen maken met de aspecten die nodig zijn om les te kunnen geven op een dalton­school. Anderen beamen dat. Ook op een gewone school kun je op een ‘daltonmanier’ lesgeven.
Zit het verschil dan in de opstelling van de tafels in het lokaal? Ook op andere scholen staan de tafels in groepjes en ook op daltonscholen vind je ‘bus­opstellingen’. Wat echt anders is, is de manier waarop leerlingen en docenten met elkaar omgaan. Er is veel meer respect voor elkaar en de afstand is kleiner. Een docent uit Voorburg vertelt dat leerlingen ook betrokken waren bij haar sollicitatiegesprek. Ze stelden behoorlijk kritische vragen!
Paul, docent maatschappijwetenschappen, waardeert vooral het feit dat de leerling centraal staat. Hij heeft pedagogie gestudeerd en is zij-instromer. Jarenlang heeft Paul in de jeugdzorg gewerkt, maar heeft daar volgens eigen zeggen nooit een kind gezien. Hij is blij dat hij dat nu aan het eind van zijn carrière wel doet. ‘Dalton past me… ´. zegt hij. Niet zonder trots vertelt hij: ‘Leerlingen vinden me een echte daltondocent… ´.
Voor een buitenstaander lijkt het erop dat het verschil vooral zit in het daltonuur. De nieuwe docenten zijn er inmiddels achter dat het toch meer is dan dat.

Op bezoek in het daltonuur. Beeld: Rosanne Bekker

Daltonuur

Het daltonuur is ook op deze dag een veelbesproken onderwerp. Tijdens een rondgang door de school tijdens het daltonuur vergelijken de docenten de gang van zaken met hun eigen praktijk. ‘Ze zijn zo rustig aan het werk,’ merken ze op, of ‘Ik zie niemand aftekenen. Bij mij staat altijd iedereen in de rij te wachten om af te kunnen tekenen.’ In Voorburg is een stiltekwartier ingesteld om meer rendement uit het daltonuur te kunnen halen, legt docent Frans, Maurice uit.
De docenten zijn benieuwd naar de verschillen in aanpak tussen de scholen. Elke school richt het daltononderwijs en dus ook het daltonuur op eigen wijze in. In sommige scholen wordt er geen verschil gemaakt tussen huiswerk en daltontaken, op andere scholen werken ze juist met aparte daltontaken. Zelfs binnen een school kan de aanpak verschillen.
Paul, docent Duits in Voorburg, geeft een workshop over de gang van zaken in het daltonuur. Het dalton­uur is niet altijd makkelijk: je krijgt te maken met een grote groep leerlingen, die verschillende dingen komen doen en die je soms helemaal niet kent.
Hij vertelt over zijn goede ervaringen met het vooraf inschrijven voor het daltonuur. Kreeg je voorheen leerlingen binnen die soms niet heel bewust bij jou kwamen, tegenwoordig kiezen leerlingen veel bewuster voor de docent. Dat geeft meer rust in de school.
Voor het managen van een grote groep leerlingen heeft hij een aantal tips (zie kader).
Er zijn meer vragen. Bijvoorbeeld over hoe je om moet gaan met telefoons of met het luisteren naar muziek. Een pasklaar antwoord heeft Paul niet. Als leerlingen aan het werk zijn, maakt het hem niet zo veel uit hoe ze dit doen. Het belangrijkste is volgens hem de houding van de docent. Straal voortdurend uit dat leerlingen bij je zitten om te werken en dat dat de normaalste zaak van de wereld is.
Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. De nieuwe docenten gaan na deze dag met antwoorden op hun vragen naar huis, maar zeker ook met nieuwe vragen waar ze een antwoord op zullen moeten vinden. In elk geval hebben ze tijdens deze dag inspiratie op gedaan van hun collega’s van andere scholen.

1. Verwijs leerlingen die tijdens de les extra uitleg nodig hebben naar het daltonuur. Zo krijg je ook de leerlingen die je graag wilt zien in je daltonuur. 1. Verwijs leerlingen die tijdens de les extra uitleg nodig hebben naar het daltonuur. Zo krijg je ook de leerlingen die je graag wilt zien in je daltonuur. 
2. Geef aan dat je het waardeert dat de leerling voor jouw daltonuur heeft gekozen. 
3. Maak leerlingen duidelijk dat ze gebruik kunnen maken van de expertise van de docent.
4. Laat leerlingen bij binnenkomst hun naam op het bord schrijven en erbij schrijven wat ze in dat uur af willen hebben.
5. Blijf niet achter je bureau zitten, maar loop veel rond. 
6. Houd altijd oogcontact met de klas. Ga, als je bij een leerling staat, met je gezicht naar de klas staan. 
7. Laat leerlingen elkaar helpen, maar geef ook aan hoe dit kan gebeuren. Leerlingen weten dit niet altijd. Pas wel op dat het niet altijd dezelfde leerlingen zijn die anderen moeten helpen. Zij hebben ook hun werktijd nodig.
8. Haal leerlingen uit hun langdurige ‘meditatiestand’ als ze leren voor een toets door ze een aantal pittige vragen te laten verzinnen over de stof en elkaar te laten overhoren.

Het daltonnetwerk Westland (Naaldwijk, Den Haag, Voorburg, Zoetermeer, Dordrecht, Barendrecht en Stip Dalton Leidschendam) organiseerde op 7 maart jongstleden een studiedag voor nieuwe docenten.

Auteur en Beeld: Rosanne Bekker