Sbo De Leilinde: De enige speciale daltonbasisschool in Nederland

Na vier jaren van intensieve voorbereiding met directie, team en algemeen bestuursleden Bé Bols, Henk Hogeweg en Koen Groeneveld van de Nederlandse Dalton Vereniging, kreeg sbo De Leilinde na een fijne en goede visitatie op 21 april 2010 de daltonlicentie uitgereikt door NDV-voorzitter Willem Wagenaar. In dit artikel een kennismaking met deze unieke school.

Wat is er dalton aan het speciale basis­onderwijs?

Op onze speciale daltonbasisschool gaat het eigenlijk net zoals op gewone reguliere daltonbasisscholen. De zelfstandigheid van de leerlingen krijgt bijvoorbeeld vorm door middel van een weektaakkaart, het zelf leren plannen op deze taakkaart, het uitvoeren en corrigeren en de zelfevaluatie ervan.
Dit begint onder leiding van de leerkracht. Deze heeft voor onze sbo-leerling de te maken lesstof, per week, bepaald. Daarna gaat de leerling zelfstandig twee of drie taken per dag plannen volgens de in onze school gebruikte dagkleuren. De leerling, die hiermee moeite heeft, wordt individueel door de leerkracht of stagiaire geholpen. We merken dat dit vaak leerlingen betreft, die autistisch zijn of kenmerken van PDD-NOS hebben. Je kunt dan de leerlingen die wel zelfstandig kunnen werken, ‘loslaten’ om de anderen te kunnen helpen.

Als de leerling zelfstandig aan zijn taakkaart begint, heeft de leerkracht tijd om instructie te geven. Als de leerling, tijdens het werken aan de taakkaart, zijn werk af heeft, gaat hij over op het keuzewerk. Dit kan zowel individueel, als met het maatje uitgevoerd worden. Dit staat op de taakkaart en de leerkracht houdt hiervan een schema bij. Een vaste dagelijkse structuur is voor onze sbo-leerling van wezenlijk belang.
Daarnaast zijn de leerlingen verantwoordelijk voor het zelf halen en terugbrengen van materialen. Hierbij, en bij alle leer- en sociale gebieden is het bieden van structuur belangrijk.
Dalton zit bij ons ook in de instructie bij de schoolvakken. Ondanks dat elke leerling op zijn eigen niveau werkt, is de leerkracht toch in staat om bij rekenen, taal, lezen en spelling groepjes te clusteren.

In ons klassenmanagement gaan we per vak uit van wel vier of vijf groepjes. Deze krijgen via een goed lesrooster instructie. De verwerking van de leerstof, na de instructiefase, staat op de weektaakkaart. Dat voert de leerling uit volgens de gemaakte planning op het moment dat taakkaartwerk op het dagprogramma staat.
De planning daarvoor gaat in overleg met de leerkracht. De leerling beslist zelf over de planning en de leerkracht stuurt en begeleidt daar waar nodig.
Bovengenoemde zaken zijn aspecten, waarmee andere scholen hun voordeel zouden kunnen doen. Het vraagt een strakke organisatievorm binnen het klassenmanagement.

Deze manier van werken is te realiseren, omdat wij veel extra ondersteuning hebben van stagiaires van een ROC, Hogeschool Dramatherapie of van een opleiding Pedagogiek. Op onze school zetten we de stagiaires van de hier bovengenoemde instanties zo breed mogelijk in. Ze moeten assisteren in de klas, werken met kleine groepjes kinderen, checken het nakijkwerk (wat door de leerling zelf is nagekeken), participeren in alle activiteiten, welke op de school plaatsvinden en/of geven lessen. Dit alles kan in het kader van de opdrachten, die zij voor hun opleiding moeten uitvoeren.

Tutoren en mediators

Op school maken we, vooral bij het vak technisch lezen in de midden- en bovenbouwgroepen gebruik van tutoren. Dit zijn leerlingen, die extra lezen met leerlingen, die veel moeten oefenen om hun leesvaardigheid te vergroten. Dit gebeurt drie- á viermaal per week.
Kinderen mogen hun eigen werkplek kiezen, zowel binnen als buiten de groep. De begeleiding en het toezicht is erg overzichtelijk, al kunnen onze sbo-leerlingen, die een grote diversiteit aan IQ’s en leer- en gedragsproblemen hebben, ook voor veel onrust zorgen. Wij hanteren hiervoor verschillende daltonoplossingen, zoals het samen ruzies uitpraten en het uitpraten van problemen onder leiding van een mediator. Dit is een leerling, die samen met de leerlingen, die problemen hebben, rond de oplostafel gaat zitten en het probleem probeert op te lossen. Voordat je je mediator mag noemen, krijg je via de schoolpsychologe en schoolvideo-interactiebegeleidster een training van zes lessen. Je leert dan alle stappen, die je nodig hebt om als mediator oplossingen in kleine conflicten te onderkennen, uit te praten en op te lossen. Je krijgt ook een officieel mediationdiploma dat door de directeur uitgereikt wordt.

Voor onze leerlingen is het nodig duidelijk vooraf af te spreken met wie je gaat buitenspelen of gaat samenwerken bij keuzewerk en bij het werken uit de kieskast. De leerling geeft dit zelf aan. De evaluatie hiervan vindt dagelijks plaats door het voeren van een gesprekje.

Wat kunnen reguliere basisscholen leren van het passend onderwijs op een sbo daltonschool?

In de periode dat ik, naast mijn directeurschap, ook daltoncoördinator was, bezocht ik vele scholen. Overal waar ik kwam werd het daltononderwijs op een zeer intensieve manier uitgedragen. Elke school hanteerde op zijn eigen wijze de drie pijlers.
Veel reguliere basisscholen hebben problemen bij het vormgeven van passend onderwijs. Vanuit onze speciale daltonbasisschool kunnen wij scholen daarbij helpen. Ik denk daarbij vooral aan een aantal tips betreffende het klassenmanagement en de directe instructie.

Voor wat betreft het klassenmanagement is het nodig om ervoor te zorgen dat je een helikopterview van je klas hebt, met name voor de vakken technisch lezen, begrijpend lezen, rekenen en spelling. Kijk goed in je rooster hoe en wanneer je aan de diverse groepen instructie geeft. Zorg dan dat de andere leerlingen met hun taakkaart of keuzewerk bezig kunnen zijn. Geef dit via pictogrammen op een planbord duidelijk aan. Als de leerling precies weet wanneer hij instructie moet krijgen of met de taakkaart aan de slag moet, dan geeft dit veel duidelijkheid. Structuur is voor elk kind van wezenlijk belang.

Deze organisatievorm kun je ook toepassen bij de zaakvakken. Als je twee niveaus in je groep hebt, geef dan bijvoorbeeld aan het begin van de middag aan de ene groep les, terwijl de andere leerlingen taakkaartwerk maken of computeropdrachten uitvoeren of een samenwerkingsopdracht op een eigen werkplek uitvoeren. Vervolgens draai je dit schema halverwege de middag om. Om dit organisatorisch nog beter te kunnen handelen, wil ik de tip meegeven om stagiaires te zoeken bij roc’s of pabo’s. De studenten leren in jullie organisatie en de school kan extra handen in de klas inzetten.
In mijn optiek zijn dit handvatten om de leerkracht aan het denken te zetten. Als je organisatie goed is krijgt elk kind het onderwijs dat bij zijn onderwijs­behoefte aansluit.

Voor meer informatie of een bezoekafspraak: 0416-339483 of sbodeleilinde@wvoranje.nl.

Auteur: Dick Barghoorn is directeur van de speciale daltonbasisschool De Leilinde in Heusden.